آغاز صنعت چاپ کتاب در ایران
بسیاری از افراد آغاز صنعت چاپ کتاب در ایران را به دوره ایلخانیان نسبت داده اند علاوه بر این ، گفته می شود که یهودیان فارسی زبان پیش از سایر ایرانیان به اهمیت چاپ پی بردند و از ان استفاده کرده اند .
نخستین چاپخانه فارسی در جهان در هلند واقع شده است. که در سال 1639 قمری سه کتاب به زبان و خط فارسی در آن به چاپ رسید . این کتاب ها در زمینه تبلیغ مسیحیت بودند و از طرف گروه های مبلغ مسیحیت چاپ شدند . اما اولین کتابی که در خود ایران به چاپ رسید چه کتابی است ؟ بر اساس مدارک موجود، نخستین کتاب چاپ شده در ایران کتاب زبور داود یا سانموس بوده است که در سال 1638 به زبان و خط ارمنی در شهر جلفای اصفهان به چاپ رسید است . این کتاب کخ 572 صفحه دارد به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسید .
شاه عباس اول صفوی و سایر حاکمان سلسله صفویان برای ارمنیان ایران محیط آزاد و تشویق آمیزی را فراهم کرده بودند. به همین دلیل ارمنیان پیش از سایر اقوام ایرانی توانستند در ایران برای خود چاپخانه تاسیس کنند و آزادانه منابع مسیحیت را چاپ و منتشر کنند از نظر قدمت صنعت چاپ کتاب ، ارمنیان ایرانی در جایگاه پانزدهم در میان اقوام جهان قرار می گردند.
گفته می شود که ارمنیان 30 سال پس از نقل مکان به جلفای اصفهان اولین چاپخانه خود را دایر کرده و کار چاپ کتاب را آغز کردند آن طور که در سفرنامه های مسافران خارجی ذکر شده است ، در عصر صفویه بسیاری از ایرانیان با کار چاپ و کارکرد چاپخانه ها آشنایی داشته اند .
چاپخانه در تهران و سایر شهرستان ها :
چاپخانه هایی که تا سال 1240 ه.ق در ایران احداث شده بودند ، عمدتا در تبریز بودند و حق پایتخت حکومت قاجاری نیز از این فناوری محروم بود . در سال 1240 ه.ق فتحعلی شاه میرزا زین العابدین را به تهران احضار کرد تا با احداث در تهران به کار طبع و نشر بپردازد میرزا زین العابدین چاپخانه ای ایجاد کرد و با برخورداری از حمایت منوچهرخان معتمدالدوله که یکی از بزرگان دربار بود ، کتب فراوانی را که اغلب هم دینی و مذهبی بودند، به چاپ رساند . ارتباط نزدیک زین العابدین و منوچهر خان معتمدوله که او را در راه اندازی چاپخانه کمک کرده بودند موجب شد که محصولات این اولین چاپخانه تهران با عنوان چاپ معتمدب معروف شوند.
زین العابدین در تهران شاگردانی تربیت کرد که زیر دست او فن چاپ را یاد گرفتند . از جمله آنها میرا باقرنامی بود که بعدها نسخه سپهر را چاپ کرد. در سال 1245 ه.ق فتحعلی شاه دستور داد که چاپخانه سنگی بزرگی را که توسط میرزا اسدالله نامی در تبریز احداث شده بود ، با تمامی کارکنان آن به تهران بیاورند و در پایتخت به فعالیت بپردازند . این میرزا اسدالله کسی بود که با حمایت میرزا صالح شیرازی به روسیه اعزام شده بود و با فرا گرفتن فن چاپ و خرید یک دستگاه چاپ در سال 1240 ه .ق با ایران بازگشته و چاپخانه احداث کرده بود . نخستین بار در ایران احداث میشد .
به غیر از تبریز ، که نخستین بار صنعت چاپ در آن جا رواج یافت ، در خصوص سهم دیگر شهر ها در راه اندازی این صنعت می توان از اصفهان و شیراز یاد کرد . احداث چاپ سربی در اصفهان به سال 1244 ه.ق انجام شد و کتاب (رساله حسینی) تالیف میرزا ابراهیم استرآبادی از آن بیرون امد .
چاپ سنگی نیز به سال 1260 ه.ق در اصفهان احداث شد . در شیراز اولیم بار چاپ سنگی را در سال 1254 ه.ق احداث کردند، ولی غیر از یک جلد قران مجید کتاب دیگری در آن به چاپ نرسید .
